Onlangs was in het nieuws dat de straten, van met name de oude binnensteden, dichtslibben met bestelbusjes die pakketten komen afleveren met artikelen die mensen via internet hebben besteld.

In Delft experimenteert de gemeente daarom samen met PostNL in het project Stadslogistiek. Pakketjes worden aan de rand van de stad verzameld en gaan vervolgens met compacte elektrische voertuigen de stad in.

Een slim idee om de verkeersdrukte in de binnenstad te verminderen, maar is het wel zo revolutionair? Veel steden, waaronder ook Zaandam, hadden honderd jaar geleden al een bodecentrum van waaruit kleinere en grotere pakketten werden herverdeeld en gedistribueerd.

Door Sander Wegereef

Lichter
Op 1 juli 1916 startte Jan Keezer een agentschap voor de beurtvaart. Het was een komen en gaan van beurtschippers en verladers aan de Achterdam in Zaandam, de huidige Damkade. Daar lag de lichter, het kantoorschip van Keezer, afgemeerd. Het bodecentrum was een bemiddelingskantoor tussen schippers en fabrieken. Schepen die via het IJsselmeer het achterland invoeren namen bij de fabrieken in de Zaanstreek de vracht mee. Bij het bodehuis werden de opdrachten van de fabrieken verzameld en verdeeld onder de beurtschippers. Dit gebeurde veelal door middel van briefkaarten. Alle grote fabrieken in de Zaanstreek behoorden tot het klantenbestand van Jan Keezer; de naam was een begrip in de Zaanstreek.

Prinses Beatrix
In 1924 werd het bedrijf overgenomen door de familie P.A. Smit. De bedrijfsnaam Jan Keezer werd gehandhaafd vanwege de bekendheid en om verwarring met andere transportbedrijven met dezelfde naam te voorkomen. Veel goederen werden van schepen overgeladen op (steeds groter wordende) vrachtwagens. De Zaanse straten waren daar niet op berekend, ook in die tijd was dat dus al een probleem. De gemeente bouwde daarom een nieuw bodecentrum bij de Wilhelminasluis, met een brede kade, waar vrachtwagens gemakkelijker konden manoeuvreren. Het schip ‘Prinses Beatrix’, dat Keezer sinds 1938 gebruikte, verhuisde mee van de Achterdam naar het nieuwe bodecentrum aan de Nicolaasstraat. In het vooronder van het schip woonde de walbaas met zijn gezin, het bovendeel was ingericht als kantoor en pakhuis.

Protest
Het nieuwe bodecentrum kwam er overigens niet zonder slag of stoot. Veel protest was er van de naastgelegen Scheepswerf Brouwer aan de Hoge Horn, omdat het bedrijf veel hinder zou ondervinden van het centrum. De nieuw te bouwen steiger zou de invaarmogelijkheden van de werf ernstig hinderen. Deze bezwaren werden door de gemeente echter niet gehonoreerd en de bouw van het bodecentrum vond gewoon doorgang.

Dekzeil
Voor de boot van Keezer, die 5 x 20 meter groot was en een hoogte had van 4 meter boven de waterspiegel, bleef ten noorden van de aan te leggen steiger een driehoekige ruimte in het water over. Dit werd de tijdelijke nieuwe ligplaats voor de Prinses Beatrix. Het terrein van het bodecentrum was ruim opgezet, maar goede opslagmogelijkheden ontbraken: een deel van de goederen kon worden opgeslagen het pakhuisgedeelte van de boot, maar de meeste goederen werden op de kade gezet met een dekzeil erover en een touw er om; een situatie die vandaag de dag ondenkbaar is.

Zaantheater
Bij de bouw van de nieuwe Wilhelminabrug begin jaren’60 werden onder het landhoofd van de brug een aantal ruimten gecreëerd, die als kantoor en opslagruimte konden dienen. De boot van Keezer kwam toen aan de andere kant, bij de parkeerplaats De Hoge Horn te liggen. Hier heeft het bodecentrum jarenlang gefunctioneerd. Door het toenemende aantal (eigen) vrachtwagens en de steeds slechter wordende bereikbaarheid van het centrum van Zaandam, verhuisde de firma Keezer in 1994 naar de Achtersluispolder. Gemeente Zaanstad had plannen om op de leeg gekomen plek het nieuwe Zaantheater te bouwen, als vervanging van Theater De Speeldoos aan de Vincent van Goghweg. In 1996 werd de eerste paal geslagen en in 1999 werd het theater geopend. Het werd letterlijk op de fundamenten van het bodecentrum gebouwd.

Eeuwfeest
De firma Jan Keezer bestaat anno 2015 nog steeds en viert volgend jaar het eeuwfeest. In 2009 verhuisde het bedrijf naar het Ambacht in Oostzaan, waar het nog altijd gevestigd is. Op de website is onder meer een hedendaagse foto te vinden van een vrachtwagen op de Damkade, de plek waar het in 1916 allemaal begon. De firma is zich dus heel bewust van zijn eigen geschiedenis, getuige ook de uitgebreide beschrijving op de site van hun eigen historie, die weer als inspiratie heeft gediend bij het schrijven van dit verhaal.
Van de stadsvernieuwing van Zaandam begin jaren ’60 is een mooi filmpje te vinden op YouTube. Daarin onder meer de sloop van de Peperhoek, de aanleg van de nieuwe Wilhelminabrug en de bouw van het bodecentrum aan de Nicolaasstraat.

Alle foto’s: Collectie Gemeentearchief Zaanstad