In een interview in De Zaanse Gezinsbode van 25 oktober 1991 slaakte Jan van Genderen, secretaris van de werkgroep Encyclopedie, een zucht van verlichting: “Ik ben in 1987 aangesteld voor zeven maanden. Ik moest de historische artikelen gaan maken. Die periode loopt over een paar dagen af.” Hiermee was de moeizame totstandkoming van de Encyclopedie van de Zaanstreek in een paar regels geschetst.

Toch groeide de encyclopedie uit tot een van de belangrijkste naslagwerken over de Zaanse geschiedenis en hebben veel Zaankanters die twee groene delen in de kast staan. Sinds kort is de encyclopedie digitaal te bekijken en te doorzoeken op de website van het gemeentearchief.

Het naslagwerk dat onmogelijk volledig kon zijn door Sander Wegereef

A4-tje
Het begon in 1982 als een ambitieus project van Ed Visser. Hij beschikte over een schat aan historische informatie over de Zaanstreek, maar het verband ertussen ontbrak. Het samenstellen van een encyclopedie zou uitkomst bieden: een naslagwerk voor en door Zaankanters. Het bleek een lat die misschien wel iets te hoog was gelegd, vooral omdat er meer dan 200 Zaankanters meewerkten aan het boek en omdat niet alle auteurs in hetzelfde tempo werkten. “Er zijn artikelen waar ik vijf jaar om gebedeld heb. Dat is dan wel een uitzondering, hoor. En dan krijg je het resultaat op een A4-tje waar de honden geen brood van lusten…”, aldus Jan van Genderen in het eerder genoemde interview in De Zaanse Gezinsbode.

Archiefonderzoek
Het viel ook niet mee: soms was er weinig archiefmateriaal over een onderwerp te vinden, of spraken bronnen elkaar tegen. Zo was er veel discussie over de ontstaansgeschiedenis van de Zaan of over bijvoorbeeld de exacte ligging van de Wormer Dam. Oorspronkelijk zou er geen archiefonderzoek worden gedaan voor de encyclopedie, er zou alleen gebruik worden gemaakt van literatuuronderzoek. Gaandeweg bleek raadpleging van de historische archieven, om het onderzoek zo gedegen mogelijk te doen, nodig. Toch hebben de auteurs en redacteuren nooit de ambitie gehad om een ‘complete’ encyclopedie af te leveren. Ze zagen zelf ook wel in dat dat onmogelijk was.

Vier kilo
En toch was ‘ie daar dan: op 25 oktober 1991 werd het eerste exemplaar van de Encyclopedie van de Zaanstreek door uitgever Klaas Woudt uitgereikt aan professor Leopold (Pol) Ankum, voorzitter van de Stichting Behoud Zaans Streekeigen. Ingebonden in twee delen (A-K en L-Z) met in totaal 864 pagina’s, woog de encyclopedie ruim vier kilo wogen! Echt goedkoop was het naslagwerk niet: voor de twee delen moest 299 gulden worden neergeteld. De luxe-uitvoering was er ook met een groene bewaarband, waarin de beide delen konden netjes konden worden opgeborgen. Ondanks de prijs gingen de beide delen als warme broodjes over de toonbank. In november 1991 waren er al meer dan 400 exemplaren verkocht en een klein half jaar later was eerste oplage van 2300 stuks al bijna uitverkocht.

Gratis voor scholen
Vooruitlopend op het verschijnen van het boek werd dagelijks een pagina uit Encyclopedie in dagblad De Typhoon gepubliceerd. Zaanse basisscholen werden in de eerste bijdrage op 13 december 1988 opgeroepen om alle dagelijkse pagina’s uit te knippen en te verzamelen. Bij inlevering van alle artikelen kregen ze een gratis exemplaar van de encyclopedie cadeau. Onder meer Het Kompas, de Paus Johannesschool, De Wegwijzer en de Herman Gorterschool gaven gehoor aan deze oproep en konden bij het verschijnen van de encyclopedie een exemplaar in ontvangst nemen.

Online
En nu is de encyclopedie er voor iedereen… gratis. Het gemeentearchief heeft in samenwerking met Uitgeverij Noord-Holland en Vereniging Zaans Erfgoed alle pagina’s van de twee delen gedigitaliseerd en met behulp van optical character recognition (OCR) de encyclopedie full-tekst doorzoekbaar gemaakt. Neem een kijkje op de website van het gemeentearchief archief.zaanstad.nl en zoek naar uw favoriete Zaanse onderwerp… De encyclopedie is te vinden onder het kopje ‘Bibliotheek’, of via deze rechtstreekse link.