De eigenaar van het gebouw van de voormalige synagoge, Dela-vastgoed, heeft toestemming gegeven om de tekst op de buitenmuur van de synagoge terug te plaatsen.

Dit maakte dominee Sjaak Visser net bekend tijdens de kleine ceremonie waarbij hij een houten bord met de tekst overhandigde aan wethouder Addy Verschuren.

Dominee Sjaak Visser en Piet van Tellingen namen het initiatief om houtbewerker en kunstenaar Peyman, die vluchtte uit Iran, te vragen het bord te maken. Hiermee vragen zij aandacht voor het gebouw waarvan zij vinden dat het een meer passende invulling verdient.

Vandaag is het precies 75 jaar geleden dat Zaandam als eerste gemeente in Nederland Jodenvrij werd gemaakt.

Wij maakten een filmpje van een minuut.

Om te weten

  • De vertaling van de tekst op het bord luidt: ‘U brengt hen naar de berg die uw domein is, Heer, en daar zult u hen planten, in uw eigen woning, het heiligdom door u gebouwd’.
  • 14 januari 1942 ontvingen de Joods/Zaanse inwoners deze ijskoude brief.
  • Monumenten Spreken maakte ondermeer deze minidocumentaire over het lot van de Zaans/Joodse inwoners.
  • Op 29 januari wordt in de Bonifatiuskerk in Zaandam de Holocaust herdacht. Toegang vrij en voor iedereen, maar inschrijven is fijn.
  • Monumenten Spreken en Joods Monument Zaanstreek dingen beiden mee naar De Geschiedenis Online Prijs. Deze bekroont de beste historische website. Stemmen kan hier voor Monumenten Spreken en hier voor Joods Monument Zaanstreek. Tip: je mag zelfs twee keer stemmen!
  • Over de synagoge schreven we verschillende stukken door de jaren heen. Prachtige mensen,
  • En waarnemend burgemeester Ruud Vreeman stoort zich aan de invulling van de plek.

De toespraak van dominee Visser: 

Allereerst wil ik iedereen danken die heeft meegewerkt om de aanbieding van deze houtsculptuur mogelijk te maken. Allereerst de cie. Jodendom, christendom en islam, verder BB-hal en een particulier gemeentelid. En tot slot natuurlijk de houtkunstenaar Peyman, een asielzoeker uit Iran.

Op 14 januari 1942 kregen alle Joodse inwoners uit Zaandam een brief dat ze op 17 januari Zaandam moesten verlaten. Dat is vandaag 75 jaar geleden. Zaandam had daarbij de twijfelachtige eer om de eerste Jodenvrije gemeente in Nederland te worden. Een zwarte bladzijde uit onze geschiedenis.

Een van hen was Arnoldus Vet, hij was secretaris van de Joodse gemeente, en woonde met zijn vrouw en dochter hier op de Gedempte Gracht nr. 16. Hij zat ook in de cie. die de viering van het 75 jarig bestaan van de synagoge op 21 januari 1940 voorbereidde. Niemand kon toen nog voorzien dat ook zij op 17 januari al hun bezit achter moesten laten. Het was sabbat en ze moesten een koffer dragen met hun enige bezit. Hun dochter werd vermoord in Sobibor op 4 juni 1943, de dag met het grootste aantal Zaanse slachtoffers. De ouders stierven op 3 september in Auschwitz. Uiteindelijk verloren 137 Joodse inwoners van Zaandam direct of indirect door de Holocaust het leven. 84 hebben het overleeft.

De laatste persoon die in het eerste deel van het boek van Pim Ligtvoet over Joden in de Zaanstreek genoemd wordt is Ina Blits-Ijzerkoper. Zij werd op haar verjaardag vergast in Auschwitz. Ze was toen 5 jaar.

Laten we 1 minuut stil zijn om dit alles te gedenken.

17 januari is een zwarte dag in de geschiedenis van Zaandam en Nederland.

Maar duisternis kan alleen met licht bestreden worden, haat kan alleen met liefde verdreven worden en het kwaad kan alleen door het goede overwonnen worden.

Een van de duidelijk zichtbare gevolgen van de Holocaust is dat synagogen verdwenen zijn. In Zaandam zie je nauwelijks nog dat er een voormalige synagoge staat. De Hebreeuwse tekst op de gevel is met witkalk weggevaagd.

Vandaag mogen we bekend maken dat die tekst weer terug mag en kan komen. Als symbool daarvan bieden we zo de houtsculptuur aan de gemeente van Zaanstad.

De tekst die erop staat komt uit een lied dat gezongen is bij de bevrijding van het volk Israël uit de slavernij in Egypte. Er staat letterlijk: Een heiligdom, mijn Heer, door uw handen gesticht. Het staat in de context dat het volk Israel naar de berg Sion gebracht zal worden en daar een veilige plaats zal krijgen. In de ontwikkeling van de Bijbel zal die berg Sion later een plaats worden waar alle volken samen zullen komen om samen een maaltijd te vieren van heerlijk eten en drinken. Het staat dan dus symbool voor een ontmoetingsplaats voor alle volken van de wereld. En daarom kan deze plaats ook zo symbolisch worden voor Zaanstad. Want Zaanstad is de plaats in Nederland die de meeste nationaliteiten heeft. Deze plaats zou dus een plaats van ontmoeting, verbinding en verzoening kunnen worden. Een huis van vrede.

Het doet recht aan dit gebouw, het doet recht aan Zaanstad en we zetten iets recht. Dit hoort bij het stadshart van Zaanstad. Het heeft niet alleen een shopcentrum nodig, ook niet alleen een cultureel centrum, maar ook een spiritueel centrum, een centrum waarin mensen zich met elkaar verbonden weten. De betekenis van het woord religie is ‘verbinden’. Het gaat erom dat er in het Stadshart van Zaanstad een plaats komt waar mensen kunnen ontdekken dat ze wezenlijk met elkaar verbonden zijn, als broeders en zusters.

Mijn visioen is dat deze plaats een spirituele ontmoetingsplaats wordt, een wereld-café, waar mensen met allerlei achtergronden elkaar kunnen ontmoeten rond wereldhapjes en werelddrankjes. Een Huis van Vrede waar de vrede geoefend en geleefd wordt.

Wij hebben een droom, dat mensen hier samenkomen en elkaar ontmoeten als broeders en zusters, omdat ieder is voortgekomen uit de wereld van de liefde, uit de bron van liefde, uit God.

Wij hebben een droom, dat we hier elkaar gaan verstaan, dat er geluisterd wordt naar elkaar, dat de taal van de liefde hier spreekt, want die taal is universeel.

Wij hebben een droom, dat mensen hier tot hun bestemming zullen komen, dat gevangen vrij worden, dat blinden zullen gaan zien, dat doven weer zullen gaan horen en dat lam beslagenen weer hoop zullen krijgen.

Wij hebben een droom, dat ieder hier welkom is, rijk en arm, dat je kan kopen zonder bezit, dat er zorg is voor elkaar en dat niemand tekort komt, (zo maken we iets van God zichtbaar).

Wij hebben een droom, dat dit een plaats wordt waar geleefd wordt uit de bevrijding van de tirannie, waar er hoop is voor een goede toekomst voor iedereen ongeacht geloof, ras, geaardheid, geslacht, ieder is van waarde in zijn eigenheid en samen weerspiegelen we de grootheid van de verscheidenheid, (de grootheid van God).

Wij hebben een droom, dat dit een plaats wordt waar het harmonie is tussen mens en dier, een plaats waar we beseffen dat we de aarde moeten delen met alle mensen, en dat we hem lenen van onze kinderen en kleinkinderen.

Wij hebben een droom, dat dit een huis van de vrede zal worden, een huis van shalom, een huis van Salaam, een huis van verbinding, een huis van verzoening.

Wij hebben een droom dat dit huis weer een bron van vertrouwen wordt, een bron van hoop en een bron van liefde, omdat de synagoge naar die Bron verwijst waar liefde, hoop en vertrouwen te vinden zijn.