De redactie van De Orkaan is vrij ongelovig, daar zijn we heel eerlijk in, maar een puike kerk op zijn tijd weten we altijd te waarderen.

Onze streek beschikt er gelukkig over een hoop, en we hebben ook Piet van Tellingen, oud-CDA raadslid/fractievoorzitter en oud-hoofdredacteur van het Radio1-journaal, die er een boel over weet te vertellen.

Piet gaat voor ons de uitdaging aan om elke eerste zondag van de maand een frisse kerk te belichten.

Vandaag:

De Doopsgezinde Vermaning aan de Westzijde

Het behoort tot de karakteristieken van de Zaanstreek: de vrijwel houten kerkgebouwen van de Doopsgezinden, allen Vermaning geheten. Sober van karakter, inverdan gelegen. Wie de Doopsgezinde Vermaning van Zaandam binnengaat, wordt toch getroffen door de warme, huiselijke sfeer. De vloer is gewoon van hout met zand als bescherming. Eeuwenlang hebben hier de Doopsgezinden hun geloof beleden: los van franje, gericht op een persoonlijk geloofsleven.

Al omstreeks 1530 zijn er doopsgezinden in onze streek, ver voordat de Calvinisten, met steun van het officiële gezag, hun gereformeerde kerken stichten. Toen in 1578 de Spaanse troepen uit Amsterdam en omgeving verdreven waren, startte de groei van allerlei groepen doopsgezinden. Zij kwamen o.a. uit Vlaanderen en Friesland vanwege vervolging, maar ook omdat de Zaanstreek een bloeiende industriestreek werd. Er was dus werk en er viel wat te ondernemen.

De meeste Zaanse Doopsgezinden behoorden tot de zogenaamde Waterlanders, en kwamen dus gewoon uit de Zaanstreek en wijde omgeving. Ik bespaar u alle stromingen en richtingen die er ook bij de Doopsgezinden toen waren.

Er waren in 1658 zes kerkgebouwen en vijf Doopsgezinde gemeenten, die bij elkaar toen 20% van de bevolking vormden. De strenge Doopsgezinden, met wereldmijding en soms harde tucht, hebben in de Zaanstreek overigens geen grote rol gespeeld. Tenslotte werd er één eigen kerkgebouw neergezet, ter vervanging van de andere gebouwen, die de naam kreeg “Het Nieuwe Huys” en die wij kennen als de Vermaning aan de Westzijde in Zaandam.

De Vermaning aan de Westzijde werd in 1687 in een snel tempo gebouwd. Op 16 juni 1687 werd met heien gestart, en op 2 november van hetzelfde jaar werd het gebouw in gebruik genomen. Bouwkosten: f. 19.731,00! Op de gravure van Hendrik de Leth (onder) is te zien wat een soberheid deze kerk uitstraalt. Meer schuur dan kerk, en dat heeft ook te maken met het feit dat zij niet de officiële kerk vertegenwoordigden, en zo slim waren zich niet al te uitbundig te gedragen. Het betrof toen een gebouw voor West Zaandam, want Oost en West Zaandam waren nog steeds door de Zaan (zonder bruggen!) van elkaar gescheiden.

Volgens de “Geschiedenis van de Zaanstreek”, een prachtig boekwerk in twee delen met alle aspecten van de rijke Zaanse historie, maakten de Doopsgezinden in Wormerveer, West Zaandam, Westzaan, Zaandijk, en Koog aan de Zaan in 1672 tussen de 30 en 50% van de bevolking uit. Dat nam in de 19^e eeuw af en ook de Doopsgezinden hebben nu met de ontkerkelijking te maken.

De Vermaningen van Westzaan en Wormerveer worden vooral culturele bijeenkomsten nog gebruikt. Volgens de eigen mededeling van de Doopsgezinde Gemeente Zaandam telde de gemeente nog maar 85 leden en 37 belangstellenden. Er is al een heel nauwe samenwerking met Krommenie en andere doopsgezinden in onze streek.

Doopsgezinden hebben ook veel ondernemende leden gekend die met zakelijke initiatieven  de Zaanstreek mee bekendheid hebben gegeven. Opvallend, want hun geloof predikt een soberheid en dat straalt alleen al een Vermaning uit.

De volwassenendoop is natuurlijk een belangrijke opvatting van de Doopsgezinden. Zoals op hun website staat vermeld: dopen wat mondig is, spreken dat bondig is, vrij in ’t christelijk geloven, daden gaan woorden te boven.

Piet is actief lid van de Protestantse Gemeente van Zaandam.