Gister, tijdens de Zaanse invulling van de Holocaust Memorialday, sprak burgemeester Theo Weterings de volle Bullekerk toe. Weterings had zich goed voorbereid.

Hij verdiepte zich in de geschiedenis van onze gemeente en in die van de Bullekerk/Westzijderkerk. Hieronder is zijn toespraak in zijn geheel terug te lezen.

De foto’s uit de kerk zijn gemaakt door Dirk Brand, behalve de burgemeester zien we prof. Abram de Swaan die de Holocaust Memorial Day lezing hield, het publiek tijdens de vertoning van de nieuwe documentaire van Monumenten Spreken en het optreden van cellist Alex Sao.

Toespraak Burgemeester Theo Weterings

“Zaterdag 17 januari 1942. Sabbatsdag. Een zwarte dag. Zaterdag 17 januari 1942 was Zaandam als eerste Nederlandse
gemeente Judenfrei. De bijna 320 Zaans-Joodse inwoners verhuisden naar getto’s. Slechts 134 van hen maakten de bevrijding mee. De anderen kwamen om, in Auschwitz of Sobibor.

Jan Eikema, tijdens de Tweede Wereldoorlog predikant in de Bullekerk sprak in een van zijn preken over ‘onze barbaarse tijd’, vol insluiting, opsluiting en uitsluiting.’

Insluiting, opsluiting en uitsluiting. Drie woorden die de Holocaust symboliseren. Joden, maar ook homoseksuelen, zigeuners, gehandicapten en geesteszieken, politieke tegenstanders, vrijmetselaars, Jehova’s getuigen en Vrije Bijbelonderzoekers, Esperantisten en de Slavische volkeren werden stelselmatig uitgesloten, vervolgd, ingesloten, opgesloten en vermoord.

Ook de kleine Joodse gemeenschap in Zaandam werd langzaam uitgesloten. Kinderen moesten van hun vertrouwde school af, zoals Roosje Drilsma, Julie Rika Vet en Rolf Eisendrath, die op het Zaanlands Lyceum zaten. Zij moesten naar ‘speciaal voor Joodse scholen bestemde inrichtingen’.

Marcus Polak, leraar aardrijkskunde, handelsrecht en staatswetenschappen aan datzelfde Lyceum werd in november 1940 per brief van zijn functie ontheven. Net als Willem Elte, Samuel Koperberg en Elsa van Dien.

Bij Arnoldus Vet en Abraham Drilsma, werd een poster op de winkelramen geplakt: ‘Nederlanders, koopt niet bij Joden’.

Uitsluiting maakt dat we de ander niet zien, het maakt de ander onzichtbaar. Maar niet iedereen sloot de ogen. Dominee Eikema sprak zich niet alleen op de kansel uit tegen de bezetter en de Jodenvervolging. Hij speelde een actieve rol in het Zaanse verzet. Ook zijn jongste dochter Hanneke, een student nog, zat bij het verzet. Zij waren niet de enigen in de Zaanstreek. Walraven van Hall, Hannie Schaft, Geertje Pel, Jaap Buijs, George Jambroers: iedereen die in het verzet zat, de Februaristakers op 26 februari 1941. Zij keerden zich tegen de uitsluiting en tegen de bezetter.

Door zich tegen de uitsluiting te keren, verbond het Zaanse verzet zich met het lot van de Joden. Zo’n 450 Joden doken onder in de Zaanstreek. Ook dominee Eikema bood onderdak. Hanneke Eikema bracht Joodse onderduikers naar hun onderduikadres in Friesland. Verzetsmensen van verschillende gezindten stapten over de eigen schaduw heen, en werkten samen om het tij te keren. Iedereen deed wat hij kon. Soms ging het om kleine speldenprikken, soms waren het grote aanslagen. Maar allemaal met hetzelfde doel: de bezetter saboteren en Joden en andere vervolgde groepen helpen.

Het is inmiddels alweer 70 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. 70 jaar na die vreselijke, weerzinwekkende genocide door het nazi-regime. 70 jaar, na die barbaarse tijd van insluiting, opsluiting en uitsluiting.

In die 70 jaar zijn nog eens miljoenen mensen vermoord, omdat ze ‘anders’ waren, ‘anders’ dachten. We zijn geconfronteerd met gewelddadige aanslagen, met terroristische acties, die tot doel hebben om angst en tweespalt te zaaien.

We zijn verbonden, we zijn allemaal Charlie. Maar zien we de ander daadwerkelijk? Zijn we in staat om, juist nu, uitsluiting te voorkomen? Kunnen we, net als toen, over onze eigen schaduw heenstappen? Kunnen we een samenleving blijven vormen, waarin iedereen welkom is, ongeacht levenswijze, denkwijze, religie? Kunnen we blijven geven en nemen, leven en laten leven? Kunnen we het de ander gunnen dat hij of zij anders is?

70 jaar na de Holocaust. We mogen de ogen niet sluiten, we moeten de ander, elkaar, blijven zien. Dat is het kloppend hart van onze samenleving. Wie zijn ogen sluit, sluit zichzelf uit.

Ik dank u voor uw aandacht.”

Het publiek tijdens de vertoning van de nieuwe documentaire van Monumenten Spreken:

Prof. Abram de Swaan tijdens de Holocaust Memorial Day lezing:

Cellist Alex Sao