In de vroege ochtend van 14 januari 1916 brak, tijdens een hevige storm die al dagen aanhield, de Waterlandse Zeedijk bij Katwoude door.

Een groot deel van Noord-Holland liep onder water, op tientallen plaatsen braken dijken door, wegen en spoorlijnen werden weggeslagen.

In Noord-Holland vielen 19 doden. In de Zaanstreek hadden Oostzaan en Zaandam Oost het meest te lijden.

Het noodweer hield ruim een week aan, in de nacht van 22 op 23 februari woedde er zelfs een noordoostelijke sneeuwstorm.

De Orkaan besteedt deze week dagelijks aandacht aan de gebeurtenissen van 100 jaar geleden en de herdenkingen. We bezoeken plekken die 100 jaar geleden getroffen werden, plaatsen foto’s en zelfs een filmpje uit die tijd.

We trappen af met een ooggetuigenverslag.

Klaas Kan (1880-1946), houthandelaar en later wethouder in Zaandam, schreef over de gebeurtenissen het volgende:

De Watersnood van 1916

De watersnood van 1916 is wel een gebeurtenis der herinnering waardig. Die dat dan ook heeft meegemaakt, zal het nimmer vergeten. Weliswaar was dit gebeuren maar klein in vergelijking met de toen heerschende oorlogstoestand, maar toch heeft zulks op heel de bevolking van deze streek een grooten indruk achtergelaten.

Zuiderzee
In januari 1916 stormde het al hevig vanuit het Noord Westen. Des namiddags moest een met heipalen geladen vlet gebracht worden naar Het Kalf. Ze zijn dan ook vertrokken, maar de storm nam zo in hevigheid toe, dat het varen onmogelijk bleek en er moest op de eerst bereikbare plaats worden aangelegd. Het is bekend dat voorheen bij Noord Westerwind de Zuiderzee ‘vol liep’. Dan kwam het water tot dijkhoogte. Zo ook nu.

Noodklok
De dijken hadden een hevige druk te weerstaan. Heviger dan ooit tevoren. Tot de dijk tussen Edam en Durgerdam, tegenover Katwoude, het niet kon houden en in een ogenblik tijds werd daarin een groot gat geslagen. Toen dit er eenmaal was, werd de open ruimte al groter en het water stroomde met geweldige kracht het overigens zoo rustige polderland binnen. In waarheid moest nu de noodklok worden geluid en niemand kon dadelijk overzien tot hoever het water zou gaan.

Vlucht
In enkele uren tijds moesten alle boerderijen worden ontruimd en de bewoners van alle in de polders liggende dorpen moesten op de vlucht. Een ieder redde wat maar mogelijk was. Wat voor optocht binnen enkele uren was te zien langs de hoogere dijken, die door ieder langs de kortste weg werd opgezocht, laat zich niet beschrijven.

Koeien
De doorbraak was op een vrijdag. Des zaterdags waren alle wegen van Ransdorp tot Broek reeds onbegaanbaar. En des zondags kon men in Zaandam het water zien komen. De sloten werden al breder en hoger tot het land onder water kwam te staan. Diezelfde dag was er een gedurige optocht van koeien, waarvoor vanuit het overstroomde gebied een veilige stal werd gezocht.

Stroom
Ook kwamen er vele vluchtelingen, beladen met allerlei bezit hier aan. De massa werd verwezen naar Amsterdam, waar meer woonruimte was, maar uit den aard der zaak kwam hier ook een stroom binnen. Dit alles gaf een grote bedrijvigheid. In korte tijd moesten er maatregelen getroffen worden en het mag gezegd worden: over het algemeen was binnen enkele uren elke hulpverlening goed georganiseerd. Met dat al wist men toen nog niet hoe het in Zaandam zou aflopen.

Bescherming
Het kwam nu zo, dat de Oostzijde de grens was tot kering van het water van de Zuiderzee. Welke veiligheidsmaatregelen werden getroffen tot bescherming van onze gemeente en voor de polder Westzaan? Op advies en onder leiding van de Provinciale Waterstaat werden met de meeste spoed zogenaamde kistdammen gemaakt. Dit is een bekisting, aangevuld met zand. Zo werd een kistdam gemaakt vanaf de Dam tot Wormerveer in de Westzijde en een kistdam vanaf de Zuiddijk tot aan het Heerenhuis, bij de grens tussen Zaandam en Wijde Wormer. Dat maken van die kistdammen gaf een buitengewone sensatie.

Kistdammen
Voor ons is er deze herinnering aan: dat des avonds de gemeenteopzichters bij mij aan huis kwamen met het verzoek om dadelijk te willen beginnen met het afleveren van heipalen, benodigd voor deze kistdammen. Er was juist des avonds bidstond met het oog op de nood der tijden, waarheen mijn vrouw was, zodat ik de oppas had. Maar mijn vader kwam om mij te vervangen en zo kon ik naar de werf gaan, waar een rij van wagens verscheen, allen om palen in te laden. We hadden een tamelijk voorraad liggen, maar de gehele nacht door kwamen er afnemers en toen de volgende morgen de knechts kwamen, was alles uitverkocht.

Bezweken
Toen deze kistdammen ongeveer 14 dagen oud waren, is bij hevige wind uit het Oosten één dezer dammen, die aan de Oostzijde, op verschillende plaatsen bezweken. Daardoor kwam de Oostzijde onder water en flink ook. De Rooms Katholieke kerk was alleen per roeiboot te bereiken. Door deze hoge waterstand moesten alle bewoners van geheel de Oostzijde, benevens die van de daarop uitkomende paden, evacueren. Dat gaf opnieuw een hele consternatie.

Elk nadeel…
In het kleine Glop, tegenover de werf, was ook een dijkbreuk en het water golfde met groot geweld in de Zaan. Het was een merkwaardig gezicht en van heinde en ver kwamen mensen er naar kijken. Voor het herstel van deze kistdammen hebben wij zeer veel hout geleverd. Was 1915 in ons bedrijf een jaar van weinig omzet, met de watersnood kwam er opeens heel wat werk aan de winkel en van dien tijd af tot minstens 1929 is er nimmer gebrek aan orders geweest.

Draagt elkanders lasten
In onderscheiding met de lasten van een oorlog heeft de watersnood heel het volk vrijwillig meegewerkt naar de regel: ‘Draagt elkanders lasten’. Vooral de minderbedeelde is ruimschoots schadeloos gesteld, al bleef dan de bedrijfsschade. Doordat nu de Afsluitdijk het water keert, is er menselijkerwijze gesproken geen reden meer voor de vrees dat zulk een watersnood opnieuw zich zou kunnen herhalen. En dit is gelukkig, want het is een ware ramp, die voor de bevolking tot schade is.

De gebruikte foto’s komen uit het Gemeentearchief van ZNSTD. Daar staan nog veel meer foto’s die de moeite waard zijn. De foto van Klaas Kan is privébezit.